Πείνα και Eπιδημίες: Μερικά μαθήματα από τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους

Μερος Πρωτο

Πείνα και Eπιδημίες: Μερικά μαθήματα από τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους
Η προσέγγιση των Μαρξιστών σε καταστροφές όπως η πείνα και οι επιδημίες ήταν αρκετά σαφής. Ενώ αναγνώρισαν ότι τέτοιες καταστροφές έχουν συχνά "φυσικά" αίτια (π.χ. κακή συγκομιδή), εξήγησαν ότι είναι καθήκον της κοινωνίας να βοηθήσει τα θύματα σε τέτοιες συνθήκες. Ωστόσο, τόνισαν ότι οι Μαρξιστές δεν πρέπει να το κάνουν υποτάσσοντας στην κυβερνητική πολιτική. Αρνήθηκαν οποιαδήποτε υποστήριξη για την πολιτικη του τσαρικού καθεστώτος. Ακριβώς το αντίθετο, ο Λένιν τόνισε ότι οι Μαρξιστές πρέπει να εξηγήσουν σε τέτοιες καταστάσεις ότι καμία λύση δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα στην υπάρχουσα κοινωνική τάξη και ότι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός είναι η επαναστατική ανατροπή του καθεστώτος.

Φυσικά, αυτό δεν σήμαινε ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν μια παθητική, μοιρολατρική προσέγγιση. Υποστήριξαν τις πρωτοβουλίες των εργαζομένων και των φτωχών αγροτών για να βοηθήσουν τα θύματα αυτού του λιμού και της χολέρας. Ωστόσο, τόνισαν ότι η στήριξη αυτή δεν πρέπει να περιορίζεται στη φιλανθρωπική βοήθεια, αλλά πρέπει να συνδυάζεται με πολιτική αναταραχή και προπαγάνδα μεσα στις λαϊκες μαζες.

Τέλος, ήταν αδιανόητο για τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους να απέχουν από την έκκληση για μαζικούς αγώνες σε τέτοιες περιόδους πείνας και χολέρας. Αντίθετα, τόνισαν ότι τέτοιες καταστροφές είναι ένας επιπλέον λόγος για την εργατική τάξη και τους φτωχούς αγρότες να πολεμήσουν ενάντια στο καθεστώς και να το ανατρέψουν. Δεν καθυστέρησαν τον αγώνα, αλλά ζήτησαν διαδηλώσεις και απεργίες στη δεδομένη κατάσταση.

Ως παράδειγμα γι ' αυτό αναφερόμαστε στην καταστροφή του λιμού και της χολέρας που κατέστρεψε τη Ρωσία το 1910-11. Η χολέρα ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1910 και είχε καταστροφικές συνέπειες. Συνολικά, περισσότερες από 230.000 περιπτώσεις και 110.000 θάνατοι σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της επιδημίας. Το ποσοστό θνησιμότητας ήταν ένα εντυπωσιακό 45 τοις εκατό. Περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν από τις συνέπειες του λιμού.

Ο Λένιν εξήγησε σε διάφορα άρθρα ότι οι Μαρξιστές πρέπει να αξιοποιήσουν την εμπειρία των μαζών με το ανίκανο και άπληστο καθεστώς για να εξηγήσουν την αναγκαιότητα για την επαναστατική ανατροπή της αυτοκρατορίας. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στα τέλη του 1911, έγραψε: "ένας πραγματικός αγώνας κατά της πείνας είναι αδιανόητος χωρίς την κατευνασμό της πείνας της Γης των αγροτών, χωρίς την ανακούφιση από τη συντριπτική πίεση των φόρων, χωρίς βελτίωση του πολιτιστικού τους επιπεδο, χωρίς αποφασιστική αλλαγή στο νομικό τους καθεστώς, χωρίς τη δήμευση των γαιοκτημωνον—χωρίς επανάσταση. Με αυτή την έννοια η φετινή αποτυχία των καλλιεργειών είναι μια νέα υπενθύμιση της μοίρας που περιμένει ολόκληρο το υπάρχον πολιτικό σύστημα, την Μοναρχία της Τριτη Ιουνίου.”

Η ίδια ιδέα επαναλήφθηκε σε ένα άλλο άρθρο που δημοσιεύθηκε τρεις μήνες αργότερα: "αλλά η πείνα στη σημερινή Ρωσία, μετά από τόσες πολλές αλαζονικές ομιλίες της τσαρικής κυβέρνησης για τα οφέλη της νέας αγροτικής πολιτικής, για την πρόοδο των αγροκτημάτων που έχουν εγκαταλείψει την κοινότητα του χωριού κλπ., είναι βέβαιο ότι θα διδάξει στους αγρότες πολλά. Ο λιμός θα καταστρέψει εκατομμύρια ζωές, αλλά θα καταστρέψει και τα τελευταία απομεινάρια της άγριας, βάρβαρης, δουλικής πίστης στον τσάρο, η οποία εμπόδισε τους αγρότες να δουν ότι πρέπει αναπόφευκτα να υπάρξει ένας επαναστατικός αγώνας ενάντια στην τσαρική μοναρχία και τους γαιοκτήμονες. Οι αγρότες μπορούν να βρουν μια διέξοδο από την κατάστασή τους μόνο καταργώντας τα κτήματα. Μόνο η ανατροπή της τσαρικής μοναρχίας, αυτό το προπύργιο των ιδιοκτητών, μπορεί να οδηγήσει σε μια ζωή περισσότερο ή λιγότερο αντάξια των ανθρώπων, στην απελευθέρωση από την πείνα και την απελπιστική φτώχεια. Είναι καθήκον κάθε εργάτη με ταξική συνείδηση και κάθε αγρότη με ταξική συνείδηση να το καταστήσει σαφές. Αυτό είναι το κύριο καθήκον μας σε σχέση με την πείνα. Η οργάνωση, όπου είναι δυνατόν, των συλλογών μεταξύ των εργαζομένων για τους πεινασμένους αγρότες και η διαβίβαση τέτοιων κονδυλίων μέσω των σοσιαλδημοκρατικών μελών της Δούμας-αυτό, φυσικά, είναι επίσης μία από την απαραίτητη δουλεια που πρεπει να κανουμε“

Και ένα ψήφισμα της έκτης (Πράγας) Παν-Ρωσικής Διάσκεψης του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος – όπως αποκαλούσαν οι Μπολσεβίκοι εκείνη την εποχή – τον Ιανουάριο του 1912 εξήγησε λεπτομερέστερα τη μαρξιστική προσέγγιση. Το ψήφισμα αυτό με τίτλο" Τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας στον αγώνα ενάντια στον λιμό " συντάχθηκε από τον Λένιν και επέκρινε έντονα την απάντηση της κυβέρνησης στην καταστροφή καθώς και την αδύναμη απάντηση των φιλελεύθερων κομμάτων της αντιπολίτευσης. Εξήγαγε τρία κεντρικά συμπεράσματα τα οποία παραθέτουμε πλήρως.

"Έχοντας εξετάσει όλα αυτά τα σημεία, το Συνέδριο αποφασίζει ότι είναι απαραίτητο:
(Α) να επιστρατεύσει όλες τις σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις για να επεκτείνει την προπαγάνδα και την αναταραχή ανάμεσα στις μεγάλες μάζες του πληθυσμού, και ιδιαίτερα μεταξύ της αγροτιάς, εξηγώντας τη σχέση ανάμεσα στον λιμό και τον τσαρισμό και ολκληρη την πολιτική του; να κυκλοφορησει στα χωριά ανατρεπτικμους λόγους, τις ομιλίες της Δούμας, όχι μόνο των Σοσιαλδημοκρατών και των Τρουντοβίκων, αλλά και των φίλων του Τσάρου όπως ο Μάρκοφ ο δεύτερος, και να διαδώσει τα πολιτικά αιτήματα της σοσιαλδημοκρατίας—την ανατροπή της τσαρικής μοναρχίας, την εγκαθίδρυση μιας Λαϊκής Δημοκρατίας και τη δήμευση των κτημάτων;

(Β) να υποστηρίξει την επιθυμία των εργαζομένων να βοηθήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τους λιμούς, συμβουλεύοντάς τους να στείλουν τις δωρεες τους μόνο στη Σοσιαλδημοκρατική ομάδα της Δούμας, στον εργατικό τύπο ή στους πολιτιστικούς-εκπαιδευτικούς και άλλους συλλόγους των εργαζομένων κλπ., και σχηματίζοντας ειδικούς πυρήνες Σοσιαλδημοκρατών και Δημοκρατών κατά την ένταξή τους σε ομάδες, επιτροπές ή επιτροπές για βοήθεια προς τους πεινασμένους;

γ) να προσπαθήσει να εκφράσει την οργή των δημοκρατικών μαζών που προκάλεσε ο λιμός σε διαδηλώσεις, μαζικές συναντήσεις και άλλες μορφές μαζικού αγώνα κατά του τσαρισμού.”

Ενώ έχουμε πλήρη επίγνωση των διαφορών μεταξύ των συγκεκριμένων συνθηκών του λιμού και της χολέρας στη Ρωσία το 1910-11 και εκείνης της ‘πανδημίας COVID-19’, πιστεύουμε ότι η μέθοδος της προσέγγισης των μπολσεβίκων είναι ιδιαίτερα διδακτική για τους επαναστάτες σήμερα.


Μετα την Αναληψη της Εξουσιας των Μπολσεβικων
Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει επίσης να αναφερθούμε εν συντομία στην εμπειρία των Μπολσεβίκων στη Σοβιετική Ένωση μετά την ανάληψη της εξουσίας τον Οκτώβριο του 1917. Θα ξεπερνούσε τους περιορισμούς αυτής της εργασίας να ασχοληθεί λεπτομερώς με αυτό το ζήτημα σε αυτό το μέρος. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα ενημερωτικά έργα σχετικά με αυτό το θέμα.

Συνοπτικά, η επαναστατική κυβέρνηση στην εποχή του Λένιν και του Τρότσκι αντιμετώπισε εξαιρετικές προκλήσεις. Τέσσερα χρόνια ιμπεριαλιστικού πολέμου και στη συνέχεια άλλα τρία χρόνια εμφυλίου πολέμου είχαν σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους και κατέστρεψαν μεγάλα τμήματα των οικονομικών πόρων της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία αντιμετώπισε δραστική μείωση της δημόσιας υγείας και καταστράφηκε από διάφορες πληγές. Η χώρα γνώρισε τρομερό λιμό το 1921/22. Μια επιδημία τυφού μεταξύ 1918 και 1922 προκάλεσε 2, 5 εκατομμύρια θανάτους και ένα ξέσπασμα χολέρας μεταξύ 1921 και 1923 είχε ως αποτέλεσμα περίπου 13 εκατομμύρια θανάτους. Προσθέστε σε αυτό τη λεγόμενη "ισπανική γρίπη". Φυσικά, αυτές ήταν εξαιρετικά μολυσματικές και θανατηφόρες πληγές. Το ποσοστό θνησιμότητας για τον τύφο ήταν 8 έως 10% και υψηλότερα ποσοστά στις αγροτικές περιοχές. Υπήρξε υψηλό ποσοστό θνησιμότητας περίπου 50% μεταξύ των γιατρών που θεραπεύουν ασθενείς με τύφο στα δημόσια νοσοκομεία.



Ωστόσο, μέσω αποφασιστικών προσπαθειών στη δημόσια υγεία, στο πλαίσιο της κατασκευής ενός ΕργατοΑγροτικου κράτους με σχεδιασμενη οικονομία, η σοβιετική κυβέρνηση ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη για να ξεπεράσει αυτή την καταστροφική κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, και παρά τις προαναφερθείσες καταστροφές, η σοβιετική κυβέρνηση μπόρεσε να αυξήσει το προσδόκιμιο ζωής από 32 χρόνια (1913) σε 44 χρόνια (1926).

Το επίκεντρο της Σοβιετικης πολιτικης για την Υγεια ήταν η βελτίωση των κοινωνικών και υγειονομικών συνθηκών των λαϊκών μαζών, προκειμένου να υπονομευθεί η βάση για την εξάπλωση αυτών των ασθενειών. "Ένα καταστατικό Υγείας το 1921 δήλωσε ότι "το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης θα βασίσει την πολιτική δημόσιας υγείας του σε μια ολοκληρωμένη σειρά Υγειονομικών και υγειονομικών μέτρων που αποσκοπούν στην πρόληψη της ανάπτυξης ασθενειών".

Ένα ξέσπασμα της ελονοσίας το 1920 ώθησε το Ινστιτούτο Τροπικής Ιατρικής στη Μόσχα να περάσει μια σειρά μέτρων για τη μείωση της εξάπλωσης της νόσου, καθιερώνοντας υποχρεωτική εγγραφή των πασχόντων και εκείνων που εκτίθενται στην ασθένεια, σταθμούς ελονοσίας για την παροχή θεραπείας και κλινικών και εργαστηριακών εργασιών. Η κλινίκη διανεμήθηκε χωρίς δωρεαν. ( ... ) Τον Απρίλιο του 1919 υπήρξε περαιτέρω υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ευλογιάς και εκστρατείες Αγωγής Υγείας και επιτροπές σε περιοχές, χωριά, εργοστάσια, στρατώνες μαζί με πολυάριθμες εκστρατείες με αφίσσες. Μέχρι τον Μάρτιο του 1920 το επίκεντρο της προσοχής του Επιμελητηρίου Δημόσιας Υγείας ήταν η υγεία των παιδιών σχολικής ηλικίας, ειδικά εκείνων που πάσχουν από φυματίωση. Το Περιφερειακό Ινστιτούτο Μικροβιολογίας και επιδημιολογίας στη νοτιοανατολική Ρωσία άνοιξε στο Σαράτοφ το 1919. Κατά τη διάρκεια επιδημικών εστιών, οι επιδημιολογικές ομάδες της εστάλησαν για να βοηθήσουν τις πληγείσες περιοχές. Μέχρι το 1925 ένα δίκτυο σταθμών ιατρικής παρατήρησης, εργαστηρίων κατά της πανώλης και νοσοκομείων που καλύπτουν δέκα πόλεις διοργάνωσε προγράμματα υγιεινής με επικεφαλής ομάδες υγιεινής και καταπολέμησης της πανοθκλας για τον καθαρισμό των χώρων εργασίας και των οικιακών καταλυμάτων των εργαζομένων, την αποτέφρωση κατοικιών, τη διεξαγωγή αυτοψιών, την οργάνωση ταφών και την επιβολή ζωνών απομόνωσης, την καταπολέμηση τρωκτικών και ψύλλων και τη διεξαγωγή εκστρατειών εκπαίδευσης για την υγεία.”

Η πολιτική υγείας της σοβιετικής κυβέρνησης μπορεί να συνοψιστεί σε ένα επίσημο σύνθημα που διαδόθηκε εκείνη την εποχή: "από τον αγώνα κατά των επιδημιών στον αγώνα για πιο υγιεινές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης".

Μερος Δευτερο
Ωστόσο, είναι εξίσου αξιοσημείωτο ότι παρά τις εξαιρετικά μολυσματικές και θανατηφόρες επιδημίες που κατέστρεψαν τη χώρα εκείνη την εποχή, η σοβιετική κυβέρνηση δεν κατέφυγε σε εγκλωβισμούς του πληθυσμού. Ούτε απαγόρευσαν μαζικές συγκεντρώσεις ούτε διαδίδουν "κοινωνική αποστασιοποίηση". Τέτοια ατομικιστικά και οπισθοδρομικά μέτρα ήταν ξένα προς τους Μπολσεβίκους. Φυσικά, αρνήθηκαν να καταφύγουν σε τέτοια μέτρα όχι επειδή δεν γνώριζαν τη μολυσματική φύση ασθενειών όπως ο τύφος (ειδικά ο κηλιδωτός πυρετός).

Η Υγείoνομικη πολιτικη της σοβιετικής κυβέρνησης μπορεί να συνοψιστεί σε ένα επίσημο σύνθημα που διαδόθηκε εκείνη την εποχή: «από τον αγώνα κατά των επιδημιών στον αγώνα για πιο υγιεινές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης».

Ωστόσο, είναι εξίσου αξιοσημείωτο ότι παρά τις εξαιρετικά μολυσματικές και θανατηφόρες επιδημίες που κατέστρεψαν τη χώρα εκείνη την εποχή, η σοβιετική κυβέρνηση δεν κατέφυγε σε εγκλωβισμούς του πληθυσμού. Ούτε απαγόρευσαν μαζικές συγκεντρώσεις ούτε διαδίδουν "κοινωνική αποσταση". Τέτοια ατομικιστικά και οπισθοδρομικά μέτρα ήταν ξένα προς τους Μπολσεβίκους. Φυσικά, αρνήθηκαν να καταφύγουν σε τέτοια μέτρα όχι επειδή δεν γνώριζαν τη μολυσματική φύση ασθενειών όπως ο τύφος (ειδικά ο κηλιδωτός πυρετός).

Ο Δρ Mühlens, Γερμανός καθηγητής ιατρικής που εργάστηκε στη Ρωσία στις αρχές της δεκαετίας του 1920 για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των Σοβιετικών υγειονομικών αρχών, δημοσίευσε ένα φυλλάδιο σχετικά με την εμπειρία του το 1923. Η έκθεσή του καταδεικνύει ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι οι μαζικές συγκεντρώσεις αυξάνουν τον κίνδυνο εξάπλωσης ασθενειών. "Στη Μόσχα θα μπορούσε κανείς να δει μια αύξηση του αριθμού των ασθενειών μετά από όλες τις μεγαλύτερες γιορτές, μετά από συγκεντρώσεις εργαζομένων που είχαν ήδη μολυνθεί.”

Αλλά ως μαρξιστές οι Μπολσεβίκοι αναγνώρισαν ότι το κύριο μέσο για την καταπολέμηση τέτοιων επιδημιών είναι η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του λαού, έτσι ώστε οποιαδήποτε ασθένεια να μην βρει συνθήκες για εύκολη μετάδοση. Ταυτόχρονα, η σοβιετική κυβέρνηση αναγνώρισε ότι οποιαδήποτε κοινωνική βελτίωση είναι δυνατή μόνο εάν οι εργαζόμενοι και οι λαϊκές μάζες ενωθούν σε συλλογική δράση και δεν διαχωρίζονται ατομικώς μέσω της "κοινωνικής αποστασης".

Αυτά είναι σημαντικά διδάγματα που πρέπει να αντληθούν για σήμερα. Είναι παράλογο το γεγονός ότι οι λεγόμενοι αριστεροί σήμερα υποστηρίζουν τέτοιες αντιδραστικές έννοιες όπως ο μαζικός αποκλεισμός και η "κοινωνική αποσταση" με την απαγόρευση των μαζικών αγωνων. Οι Μπολσεβίκοι στις αρχές της δεκαετίας του 1920 αντιμετώπισαν πολύ χειρότερες επιδημίες από τον COVID-19 και είχαν πολύ πιο πρωτόγονους κοινωνικούς και ιατρικούς πόρους για την καταπολέμηση τέτοιων ασθενειών από ό, τι συμβαίνει σήμερα. Παρόλα αυτά, ποτέ δεν κατέφυγαν σε παρόμοια μέτρα μαζικής καταστολής κατά του πληθυσμού όπως κάνουν σήμερα οι περισσότερες αστικές κυβερνήσεις.

Το ίδιο ισχύει και για ολόκληρο το κομμουνιστικό κίνημα. Η λεγόμενη "ισπανική γρίπη" που έπληξε τον κόσμο από τον Ιανουάριο του 1918 έως τον Δεκέμβριο του 1920 ήταν μια από τις χειρότερες πανδημίες στην ανθρώπινη ιστορία. Μολύνει 500 εκατομμύρια ανθρώπους-περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού την εποχή εκείνη. Υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις για τον αριθμό των νεκρών, αλλά κυμαίνονται από περίπου 17 εκατομμύρια έως 50 εκατομμύρια ή ακόμα και μέχρι 100 εκατομμύρια.

Ωστόσο, η απάντηση των κομμουνιστών εκείνη την εποχή σίγουρα δεν ήταν να καλέσουν τους ανθρώπους να μείνουν στο σπίτι τους, να σταματήσουν τις μαζικές τους ενέργειες και τους ταξικούς αγώνες ή ακόμα και να ζητήσουν κατασταλτικά κρατικά μέτρα όπως το μαζικό κλείδωμα. Αντίθετα, οι κομμουνιστές εκείνη την εποχή εντατικοποίησαν την ταξική πάλη και τις συλλογικές μαζικές δραστηριότητες. Αγωνίστηκαν για την ανατροπή της καπιταλιστικής τάξης προκειμένου να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για μια καλύτερη, σοσιαλιστική κοινωνία – μια κοινωνία που θα ξεπεράσει τη φτώχεια και τη δυστυχία και μαζί της τις προϋποθέσεις για την εξάπλωση τέτοιων θανατηφόρων πανδημιών.

Είναι παράλογο οι ομάδες που ισχυρίζονται ότι βρίσκονται στην παράδοση της πρώιμης Κομμουνιστικής Διεθνούς να έχουν σήμερα μια εντελώς αντίθετη προσέγγιση. Είναι επαίσχυντο το γεγονός ότι τέτοιοι αριστεροί υποστηρίζουν την κρατική βοναπαρτιστική καταστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων στην εποχή του ΚΌΒΙΝΤ-19, ενώ οι κομμουνιστές αντιτάχθηκαν εντελώς σε αυτό και ζήτησαν μαζικούς αγώνες στην εποχή της "ισπανικής γρίπης" (η οποία ήταν πολύ πιο θανατηφόρα από τον ιό της κορώνας)!